مقاومت و مبارزات زنان جوان و دانشجویان در اعتراضات اخیر بنگلادش، نقطه عطفی در تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی این کشور به شمار می ‌آید. در این جنبش که به سرنگونی دولت شیخ حسینه، نخست ‌وزیر پیشین، منتهی شد، زنان جوان و دانشجویان دختر نقشی محوری ایفا کردند. این اعتراضات واکنشی به سرکوب‌ های شدید، فساد سیستماتیک و تبعیض‌ های اجتماعی و اقتصادی دولت بنگلادش بود. در این راستا، حضور فعال زنان به خصوص در دانشگاه‌ ها، خوابگاه‌ ها و خیابان ‌ها به نمادی از اراده و قدرت زنان در راستای تغییرات سیاسی تبدیل شد.

آغاز اعتراضات و نقش زنان جوان
اعتراضات بنگلادش که ابتدا به مسائل اقتصادی، مشکلات اشتغال و بیکاری پرداخته بود، به سرعت به جنبش‌ هایی گسترده‌ تری علیه فساد، نابرابری ‌های اجتماعی و سرکوب‌ های سیاسی تبدیل شد. زنان جوان و مشخصا دانشجویان دختر در صفوف مقدم این اعتراضات قرار گرفتند و از طریق تجمعات در دانشگاه ‌ها، خیابان ‌ها و شبکه‌ های اجتماعی، صدای خود را به گوش جهانیان رساندند. این اعتراضات که ابتدا حول خواسته‌ های اقتصادی شکل گرفت، در ادامه مطالباتی مانند برابری جنسیتی، عدالت اجتماعی و تغییرات حقوقی را در بر گرفت.

یکی از چهره‌ های برجسته این جنبش نصرت تبسم، دانشجوی دانشگاه داکا، بود که با رهبری اعتراضات علیه فساد دولتی و سهمیه ‌های ناعادلانه، به نماد مقاومت و رهبری زنان جوان تبدیل شد. زنان دانشجو در این اعتراضات نه تنها به ‌دنبال برابری جنسیتی بودند، بلکه علیه تبعیض‌ های سیاسی و اجتماعی نیز به میدان آمدند و بطور مستقیم به تغییرات بزرگتری در ساختار حکومتی بنگلادش دامن زدند.

دلایل اصلی اعتراضات زنان بنگلادش به حکومت موروثی و دیکتاتوری خانوادگی

می توان اصلی ترین موارد مخالفت را بر شمرد:
یک- فساد، رانت و سوء استفاده از قدرت: یکی از دلایل اصلی مخالفت زنان و دانشجویان با حکومت ‌های موروثی در بنگلادش، فساد گسترده و سوء استفاده از منابع دولتی بود. خانواده‌ هایی مانند خانواده شیخ حسینه (نخست‌وزیر سابق) و خانواده خالده ضیا (رهبر سابق حزب مردم بنگلادش) در طی سال ‌ها در قدرت بودند و فسادهای مالی و سیاسی را در کشور دامن زدند. زنان جوان و دانشجویان که در دانشگاه ‌ها و مراکز آموزشی آگاهی بیشتری پیدا کرده بودند، به فساد موجود اعتراض کردند و خواستار تغییرات جدی در ساختار حکومتی شدند

دو- تبعیضات اجتماعی، سیاسی و نابرابری جنسیتی: در حکومت ‌های موروثی، تبعیض‌ های جنسیتی و اجتماعی بر زنان تاثیر زیادی می‌گذاشت. زنان و دانشجویان در بنگلادش مشخصا علیه نابرابری‌ های موجود در سطوح اجتماعی و اقتصادی اعتراض داشتند. آنها خواستار حقوق برابر در تمام عرصه‌ ها، از جمله در زمینه اشتغال، آموزش و مشارکت سیاسی بودند.

سه- محدودیت ‌های آزادی‌ های فردی و سیاسی: حکومت ‌های موروثی و دیکتاتوری خانوادگی در بنگلادش همواره به سرکوب آزادی ‌های فردی و سیاسی پرداخته ‌اند. زنان جوان و دانشجویان در مخالفت با این نوع حکمرانی، خواهان آزادی ‌های بیشتر در بیان، تجمعات و فعالیت ‌های سیاسی بودند. آنها بویژه در تلاش بودند تا حق مشارکت در فرآیندهای سیاسی را برای خود و دیگر زنان تامین کنند.

چهار- عدم شفافیت و پاسخگویی دولت: در حکومت ‌های موروثی، بسیاری از تصمیمات و سیاست ‌ها توسط یک گروه کوچک و درون یک خانواده خاص اتخاذ می ‌شد و هیچگونه شفافیت یا پاسخگویی به مردم وجود نداشت. زنان و دانشجویان خواستار حکومتی با دموکراسی واقعی، شفافیت و مسئولیت ‌پذیری بودند که در آن نظرات و خواسته‌ های مردم خصوصا زنان شنیده شود.

پنج- آینده بهتر برای نسل‌های بعدی: زنان جوان و دانشجویان بنگلادشی به این باور رسیدند که تنها با برکناری حکومت ‌های موروثی و دیکتاتوری خانوادگی می ‌توانند آینده ‌ای بهتر برای خود و نسل ‌های آینده فراهم کنند. آنها خواستار اصلاحات اساسی در نظام حکومتی بودند تا کشور به سمت دموکراسی، عدالت اجتماعی، برابری و رفع تبعیض پیش برود.

سرکوب و مقاومت زنان
در واکنش به این اعتراضات، دولت بنگلادش از نیروهای نظامی و امنیتی برای سرکوب معترضان استفاده کرد. سرکوب‌ های خشونت ‌آمیز، قطع اینترنت و تهدیدات گسترده نتواست اراده زنان جوان را شکننده کند. آنها با استفاده از ابزارهای دیجیتال و شبکه‌ های اجتماعی، و حضور میدانی در خیابان ها همچنان به گسترش اعتراضات خود ادامه دادند و در مواجهه با تهدیدهای امنیتی، مقاومت خود را در برابر سرکوب ‌ها حفظ کردند. این مبارزه توانمندی زنان در مقابله با سرکوب‌ های حکومتی، پلیس و ارتش را نشان داد، به خصوص زمانی که حضور زنان در خط مقدم اعتراضات باعث شد که نیروهای نظامی از اعمال خشونت بیشتر خودداری کنند. این مقاومت نشان ‌دهنده قدرت و عزم زنان در برابر سرکوب ‌ها و فشارهای حکومتی بود. به‌ ویژه اینکه، با وجود محدودیت‌ های ارتباطی و تهدیدهای امنیتی، زنان توانستند پیام‌ های خود را به سرتاسر کشور و حتی جهان ارسال کنند.

تاثیرات فرهنگی و اجتماعی جنبش زنان
یکی از جنبه ‌های مهم این جنبش، تغییرات فرهنگی و اجتماعی در بنگلادش بود. زنان جوان و دانشجویان تنها در برابر سرکوب ‌های سیاسی ایستادگی نکردند، بلکه در مواجهه با انتقادات اجتماعی و فرهنگی نیز مبارزات خود را ادامه دادند. این جنبش مشخصا در عرصه چالش‌ های فرهنگی، مانند نقش ‌های جنسیتی سنتی و موانع و محدودیت ‌های اجتماعی که معمولا زنان را به نقش ‌های خاصی محدود می ‌کرد، تحولات بزرگی بوجود آورد. دختران دانشجو توانستند باورهای سنتی را به چالش بکشند و نقش ‌های جدیدی برای خود در عرصه‌ های اجتماعی و سیاسی تعریف کنند.

آگاهی سیاسی و اجتماعی زنان جوان از دیگر پیامدهای این جنبش بود. حضور فعال آنان در دانشگاه‌ ها و شبکه ‌های اجتماعی به فرصتی تبدیل شد تا حقوق بشر، عدالت اجتماعی و برابری جنسیتی را ترویج دهند. این بیداری فکری زمینه ‌ساز نقش ‌آفرینی زنان در جنبش شد و توجهات جهانی را نیز به خود جلب کرد.

یکی از این تغییرات، حضور گسترده ‌تر و موثرتر دختران در عرصه ‌های اجتماعی و سیاسی بود. به‌ عنوان مثال، در اعتراضات اخیر، بسیاری از دختران دانشجو در صفوف مقدم تجمعات قرار گرفتند و در سازماندهی و هدایت اعتراضات نقش کلیدی ایفا کردند. این حرکت ‌ها نشان داد که زنان دیگر به نقش ‌های سنتی خانه‌داری و تبعیت از مردان محدود نمی ‌شوند و می ‌توانند در سیاست و جامعه سهمی فعال داشته باشند.

همچنین، افزایش مشارکت دختران در تصمیم‌ گیری ‌های سیاسی از دیگر دستاوردهای این جنبش بود. در گذشته، زنان بنگلادشی عمدتا از سیاست ‌گذاری‌ های کلان کنار گذاشته می ‌شدند، اما با رشد آگاهی اجتماعی و بهره ‌گیری از رسانه‌ های دیجیتال، بسیاری از دختران دانشجو توانستند خواسته‌ های خود را به ‌صورت آشکار بیان کنند و صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. این روند نه ‌تنها موانع اجتماعی را به چالش کشید، بلکه نقشی موثر و جدید برای زنان در سیاست و تحولات اجتماعی تعریف کرد.

سرانجام، دختران دانشجو با مقاومت در برابر سرکوب ‌های سیاسی و محدودیت‌ های فرهنگی، نشان دادند که زنان بنگلادشی می ‌توانند علاوه بر عرصه‌ های اقتصادی و اجتماعی، در سیاست و رهبری نیز تاثیرگذار باشند.

دستاوردها و تغییرات سیاسی
ادامه اعتراضات در بنگلادش منجر به استعفای شیخ حسینه و تشکیل دولت موقت به رهبری محمد یونس، برنده جایزه نوبل، شد. این تغییرات به وضوح نشان‌ دهنده تاثیر مستقیم مبارزات زنان جوان و دانشجویان بر تحولات سیاسی کشور بود. جنبش زنان جوان نه تنها در سرنگونی حکومت شیخ حسینه نقشی محوری ایفا کرد، بلکه به‌ عنوان نمادی جهانی از توانمندی و رهبری زنان در فرآیندهای سیاسی مطرح شد. زنان با رهبری جنبش ‌های دانشجویی، خواستار برابری جنسیتی، اصلاحات و تغییرات حقوقی و عدالت اجتماعی شدند و این خواسته‌ ها موجب شکل‌ گیری تحولات وسیعتری در کشور شد.

این جنبش ‌ها، علاوه بر تحولات سیاسی، در عرصه ‌های اجتماعی و فرهنگی بنگلادش را وارد دوران جدیدی کردند. تاثیرات آن بطور خاص در بازسازی سیاسی و اجتماعی این کشور مشهود است و باعث شد که زنان به عنوان نیروهای اصلی در فرآیند دموکراتیک شناخته شوند. این تغییرات می ‌تواند الگویی راهگشا برای دیگر کشورهای آسیایی باشد، به‌ خصوص در زمینه ارتقاء نقش زنان در تحولات سیاسی و اجتماعی.

چالش‌ ها و نگرانی‌ ها در دوران پس از اعتراضات
با وجود دستاوردهای بزرگ، چالش‌ های جدیدی همچنان در برابر زنان قرار دارد. مشکلات اقتصادی مانند بیکاری و فشارهای تورمی همچنان بر زندگی زنان تاثیرگذار است. همچنین، نگرانی‌ هایی در خصوص نحوه‌ برخورد با مسائل مرتبط با حقوق زنان در ساختارهای جدید حکومتی وجود دارد. در دولت موقت، مشخصا نگرانی ‌هایی در مورد نادیده گرفتن رهبری زنان و ضعف نمایندگی آنها در سطوح بالای دولتی مطرح است.

نسل زد بنگلادش، که در این تحولات پیشگام بوده ‌اند، نشان داده ‌اند که آماده ‌اند تا با استفاده از ابزارهای دیجیتال و شبکه‌ های اجتماعی، و حضور میدانی و خیابانی از حقوق خود دفاع کنند و بر خواسته‌ هایشان تاکید کنند. زنان جوان و دانشجویان در بنگلادش با استفاده از تکنولوژی ‌های نوین توانسته ‌اند به‌ شکل موثر در برابر چالش ‌ها ایستادگی کنند.

آینده جنبش زنان در بنگلادش
آینده جنبش زنان در بنگلادش بطور مستقیم به ادامه مبارزات آنان برای ایجاد یک جامعه دموکراتیک، عادلانه و برابری جنسیتی بستگی دارد. مشارکت زنان در تحولات سیاسی و اجتماعی نه تنها در بنگلادش، بلکه در سطح جهانی به نمادی از توانمندی و رهبری زنان در فرآیندهای دموکراتیک تبدیل شده است. در واقع، جنبش زنان در بنگلادش نشان می ‌دهد زنان با استفاده از آگاهی و ابزارهای نوین ارتباطی و مشارکت فعال در مبارزات اجتماعی می‌توانند نقشی برجسته در تغییرات سیاسی و اجتماعی ایفا کنند.

جمع بندی
در این مقاله به این موضوع مهم توجه داده شد که مبارزات زنان و دانشجویان جوان تاثیر عمیقی بر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بنگلادش داشته است. آنها با استفاده از ابزارهای دیجیتال و شبکه‌ های اجتماعی، نقش مهمی در گسترش اعتراضات ایفا کرده و با ایستادگی و مقاومت فعال خود، این جنبش را به یکی از مهمترین رویدادهای اجتماعی و سیاسی کشور تبدیل کردند.

مبارزات زنان جوان در این روند، موانع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که ریشه در سنت‌ ها داشتند را به چالش کشیدند و زمینه‌ ساز تحولاتی در حوزه‌ های مختلف شدند. این جنبش نشان ‌دهنده قدرت همبستگی، سازماندهی و آگاهی سیاسی نسل نوین زنان است که با مشارکت فعال در تحولات سیاسی و اجتماعی، توانستند تاثیرات عمیقی بر جامعه بگذارند. در سطح جهانی، جنبش زنان در بنگلادش به الگویی قابل توجه تبدیل گردید که نه‌ تنها دیگر کشورها را تحت تاثیر قرار داد، بلکه ثابت کرد زنان با استفاده از فناوری ‌های نوین و اعتراضات خیابانی قادرند در برابر سرکوب و محدودیت ‌های سیاسی و اجتماعی ایستادگی کنند.

با این حال، علیرغم این دستاوردها، چالش ‌ها همچنان پابرجا هستند، به‌ خصوص در زمینه حقوق زنان و مشارکت آنها در سطوح بالای دولتی و نیز مسائل اقتصادی و اجتماعی که هنوز بر زندگی زنان تاثیرگذار است. آینده این جنبش بستگی به ادامه مبارزات زنان برای تحقق جامعه‌ ای دموکراتیک و عادلانه دارد. در این میان، مهمترین درس از تحولات اخیر این است که توانمندسازی زنان در عرصه‌ های مختلف، از جمله آموزش، آگاهی سیاسی و استفاده از تکنولوژی‌ های نوین، برای تحقق هرگونه تغییر اجتماعی و سیاسی ضروری است. در پایان، مبارزات زنان در بنگلادش نه‌ تنها نقطه عطفی در تاریخ سیاسی این کشور محسوب می ‌شود، بلکه در سطح جهانی نیز به نمادی برجسته از نقش ‌آفرینی و رهبری زنان در حرکت‌ های دموکراتیک تبدیل شده است.

فوریه ۲۰۲۵

منابع:
https://www.cadtm.org/La-victoire-du-mouvement-de-protestation-au-Bangladesh

https://www.ids.ac.uk/opinions/lets-seize-the-opportunity-to-further-gender-equity-in-bangladesh/

https://www.daily-sun.com/post/761174

https://www.rfi.fr/en/international-news/20240812-how-gen-z-women-and-the-military-transformed-bangladesh

https://www.ids.ac.uk/opinions/gen-z-are-ready-to-help-build-a-new-future-for-bangladesh/

https://government.cornell.edu/news/hasina-resignation-marks-first-successful-gen-z-led-revolution

https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/bangladesh

https://freedomhouse.org/country/bangladesh/freedom-net/2024

https://www.ledevoir.com/monde/asie/818044/femmes-etudiants-coeur-renversement-pouvoir-bangladesh

https://www.ilo.org/fr/resource/article/les-femmes-au-bangladesh-une-revolution-silencieuse

https://information.tv5monde.com/terriennes/bangladesh-jeunes-femmes-en-premiere-ligne-pour-changer-le-pays-2735953