بسیاری ابراهیم رئیسی (عضو هیئت مرگ) را یکی از گزینه های جدی برای مقام سومین ولی فقیه جمهوری اسلامی می دانستند. حالا با مرگ او در پی سانحه ی بالگرد، نه تنها صف جانشینی علی خامنه ای خلوت تر شده، بلکه کرسی ریاست جمهوری اسلامی نیز بدون متصدی مانده است.
با مهرداد درویش پور، استاد جامعه شناسی در سوئد در رابطه با آینده سیاسی جمهوری اسلامی و وضعیت جدیدی که مرگ رئیسی برای سیاست در ایران پدید آورده است گفتگو کردیم.
آیا نقشه‌های نظام برای جانشینی نقش بر آب شد؟
مهرداد درویش‌پور درباره تاثیر مرگ ابراهیم رئیسی بر نقشه‌ها و برنامه‌های نظام برای دوران جانشینی بر این باور است که این نقشه‌ها چنان مرموزانه و پنهانی چیده شده که نمی‌توان درباره اینکه آیا رئیسی یک گزینه جانشینی بوده است یا خیر، نظر قطعی داد. درویش‌پور با این حال می‌گوید که با توجه به نقش رئیسی در «سرکوب و تولید ارعاب، بی‌رحمی چشمگیرش و وفاداری غیرقابل تردیدش نسبت به رهبری»، او بی‌شک موقعیت خاصی نزد علی خامنه‌ای داشته است و رسیدنش به مقام ریاست‌جمهوری یک گام او را به جانشینی نزدیک‌تر کرده بود.
درویش‌پور بر همین اساس می‌گوید که رئیسی احتمالا یک نامزد مهم برای جانشینی بود و مرگش موجب بر هم زدن نقشه‌های جانشینی و تضعیف نظام می‌شود و این موضوع می‌تواند اقتدار خامنه‌ای را محدود کند و نزاع‌ها و تنش‌های بین جناح‌های مختلف بر سر جانشینی را افزایش دهد.
در واقع به نظر درویش‌پور، مرگ رئیسی «موقعیت ویژه و تازه‌ای» را رو به روی جمهوری اسلامی قرار داده است.
آیا مرگ رئیسی احتمال جانشینی مجتبی خامنه‌ای را افزایش داد؟
به همین ترتیب، مهرداد درویش‌پور درباره احتمال جانشینی مجتبی خامنه‌ای از یک ابراز نظر قطعی اجتناب می‌کند. این استاد جامعه‌شناسی با ارجاع به بحران‌های متعدد سیاسی در ایران و نزاع‌هایی که از ابتدای برقراری جمهوری اسلامی به وجود آمد می‌گوید امروز ممکن است کسانی نماینده مسلم جانشینی به حساب بیایند که فردا بر اثر اتفاقاتی که متغیرهای فراوانی بر آنها تاثیر دارد حذف شوند؛ بنابراین با یقین نمی‌توان گفت مجتبی خامنه‌ای جایگزین بلامنازع برای نظام است، چون اطلاعات کمی درباره حواشی و مخالفت‌ها و موافقت‌ها با جانشینی او داریم. با این حال می‌توان گفت که رفتن رئیسی موقعیت مجتبی خامنه‌ای را «تقویت کرده است».
درویش‌پور معتقد است که جمهوری اسلامی بعد مرگ خامنه‌ای با «بحران کاریسم» مواجه خواهد شد: مرگ رهبر مقتدر و کاریزماتیک نظام را با مشکل جانشینی مواجه می‌کند و این بحران معمولا به موروثی شدن جانشینی یا به فروپاشی منجر می‌شود.
پیش‌بینی‌ها از انتخابات ریاست‌جمهوری آینده چیست؟
مهرداد درویش‌پور درباره انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو نیز بر این باور است که نظام خواهان یک رئیس‌جمهور مقتدر نیست. او با اشاره به نامزدی احتمالی جلیلی و افراد نزدیک به او یا قالیباف می‌گوید که به نظرش بعید است که رئیس‌جمهور بعدی از میان روحانیون انتخاب شود. به باور درویش‌پور در حال حاضر نظام جمهوری اسلامی نیاز به یک فرد سرسپرده دارد و تاب تحمل علنی شدن و گسترش شکاف‌های درونی خود را ندارد، به همین خاطر بعید است که انتخابات پیش‌رو رقابتی باشد و روند «خالص‌سازی» کماکان ادامه خواهد یافت.
مشروح این گفتگو را در لینک زیر ببینید:
